Upcykling, znany również jako kreatywne ponowne wykorzystanie. Jest to proces przekształcania produktów ubocznych, materiałów odpadowych, bezużytecznych lub niechcianych produktów w nowe materiały lub produkty postrzegane jako o wyższej jakości, takie jak wartość artystyczna lub wartość środowiskowa.

Ponieważ kryzys ekologiczny wzmaga ze względu na nadprodukcję i nadmierną konsumpcję pojawiają się głosy, że należy pilnie podnieść świadomość ekologiczną społeczeństwa. Należy również przejść na zrównoważoną gospodarkę o obiegu zamkniętym. Wiąże się to z przerabianiem starych przedmiotów lub ich części na nowe. Jednak ochrona praw autorskich może nieoczekiwanie kolidować z tą zrównoważoną praktyką. Niektóre produkty z recyklingu mogą zawierać chronione prawem autorskim nadruki lub ozdoby. Mogą również zawierać wzory projektowe z oryginalnych materiałów. Mam tu na myśli ubiory wykonane ze starych materiałów, zasłon czy obrusów lub biżuteria z potłuczonej porcelany.

Wyczerpanie praw autorskich

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że doktryna wyczerpania praw autorskich stanowi natychmiastowe schronienie dla takich praktyk upcyklingowych. Biorąc pod uwagę ich skupienie się na ponownym wykorzystaniu starych przedmiotów, które wcześniej zostały już wprowadzone na rynek za zgodą właściciela praw autorskich, a nie na tworzeniu nowych, nieautoryzowanych przedmiotów. W UE art. 4 ust. 2 Dyrektywa InfoSoc odnosi się w szczególności do wyczerpania prawa. Stanowi ona, że prawo do rozpowszechniania przysługujące podmiotowi praw autorskich wyczerpuje się w UE po pierwszej sprzedaży. Ponadto wyczerpanie ma miejsce po innym przeniesieniu własności kopii utworu za zgodą podmiotu uprawnionego.

Możliwość zastosowania tego przepisu do upcyklingu istotnego z punktu widzenia praw autorskich jest jednak w najlepszym razie wątpliwa. Wyjątkiem jest wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE) w sprawie Allposters. W sprawie tej Trybunał orzekł, że przeniesienie za pomocą specjalnego procesu chemicznego wizerunków utworów chronionych prawem autorskim z papierowych plakatów na płótno malarskie stanowi „zmianę kopii chronionego utworu”, która stanowi nową reprodukcję. Zatem nie jest objęta wyłącznym prawem do rozpowszechniania, do którego stosuje się jedynie wyczerpanie prawa autorskiego.

Wniosek ten ma istotne implikacje dla upcyklingu, ponieważ ten ostatni z natury opiera się na przeróbce zużytych starych przedmiotów. Wykorzystanie potłuczonej zastawy stołowej do stworzenia biżuterii z upcyklingu, która zachowała chronione prawem autorskim ozdoby z oryginalnej zastawy stołowej, stanowi nieautoryzowane zwielokrotnienie utworu.

Wyjątki od praw autorskich: cytat i pastisz

Oprócz wyczerpania, inną możliwą drogą „legitymizacji” upcyklingu w obliczu zarzutów o naruszenie praw autorskich mogą być wyjątki od praw autorskich. W szczególności wyjątek dotyczący cytowania, zapisany w art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy informacyjnej.

Oprócz cytatu, innym wyjątkiem w wykazie InfoSoc, który mógłby potencjalnie uwzględniać upcykling, jest wyjątek pastiszowy w art. 5 ust. 3 lit. k). Koncepcja ta jest szeroko powiązana z upcyklingiem. Ten ostatni niemal z definicji polega na łączeniu różnych stylów i materiałów, zasadniczo tworząc coś nowego z mozaiki elementów.

TSUE nie wyjaśnił jednak jeszcze, jakie znaczenie terminu „pastisz” ma znaczenie dla prawa autorskiego.