Sprawa dotycząca projektu The Great 78 Project realizowanego przez Internet Archive to istotny punkt zapalny w dyskusji o granicach udostępniania dziedzictwa kulturowego w internecie oraz o roli instytucji archiwalnych wobec prawa autorskiego. Dotyczy digitalizacji i publicznego udostępniania nagrań z płyt 78 obr./min, które często mają charakter historyczny i nie są dostępne w obiegu komercyjnym. Konflikt z wytwórniami muzycznymi ujawnia sprzeczność pomiędzy interesem publicznym w zachowaniu i udostępnianiu kultury a interesami podmiotów dysponujących prawami majątkowymi do nagrań. Poniższy artykuł wyjaśnia ramy prawne sporu, możliwe podstawy prawne roszczeń i obrony, praktyczne konsekwencje dla instytucji i użytkowników oraz rekomendacje dla klientów kancelarii w zakresie ograniczenia ryzyk i zabezpieczenia działalności archiwalnej.
Ramy prawne konfliktu
Prawo autorskie reguluje wyłączne prawa twórców i podmiotów, którym prawa te zostały przeniesione. Dotyczy to w szczególności praw do odtwarzania, rozpowszechniania i udostępniania utworów publiczności. Nagrania dźwiękowe mogą być chronione zarówno przez autorskie prawa pokrewne wykonawców i producentów fonogramów, jak i przez prawa autorskie samych twórców utworów. Ostateczny status prawny historycznych nagrań zależy od dat pierwszego rozpowszechnienia, prawa krajowego oraz międzynarodowych regulacji dotyczących terminu ochrony, przedawnienia i domeny publicznej. Działania instytucji archiwalnych podlegają także przepisom wyjątków i ograniczeń prawa autorskiego, które w zależności od jurysdykcji mogą dopuszczać digitalizację i udostępnianie w celach badawczych, edukacyjnych lub konserwacyjnych, ale zwykle z wyraźnymi ograniczeniami.
Roszczenia wydawców i ich podstawy prawne
Wydawcy mogą podnosić roszczenia z tytułu nieautoryzowanego odtwarzania i rozpowszechniania fonogramów. Mogą również twierdzić, że digitalizacja i publiczne udostępnienie nagrań stanowi naruszenie ich wyłącznych praw do kontrolowania rozpowszechniania materiału. Nawet gdy kompozycje są w domenie publicznej, prawa do konkretnych wykonań i fonogramów mogą być nadal chronione. Wydawcy mogą domagać się zablokowania dostępu, usunięcia plików oraz rekompensaty finansowej za rzekome szkody. W przypadkach dużych archiwów problemem jest ustalenie, kto jest właścicielem praw do konkretnego nagrania, co komplikuje odpowiedzialność.
Potencjalne linie obrony Internet Archive i instytucji archiwalnych
Internet Archive, chcąc bronić swoich praw i interesów może wykazać, że niektóre nagrania znajdują się w domenie publicznej i nie są już objęte ochroną praw autorskich lub prawami pokrewnymi. Ponadto można powoływać się na wyjątki dotyczące badań naukowych, konserwacji zbiorów, prawa cytatu lub innych ograniczeń umożliwiających digitalizację dla celów archiwalnych. Ważnym argumentem w sporze może być ten o wartości kulturoznawczej i edukacyjnej udostępniania rzadkich nagrań oraz braku komercyjnego obrotu, co wpływa na bilans korzyści i ograniczeń nakładanych przez prawo. Jako reprezentant Internet Archive starałbym się udowodnić, że udostępnianie było ograniczone, zabezpieczone i realizowane w ramach restrykcyjnych polityk mających na celu minimalizację szkód dla właścicieli praw, a także, że odbyło się ono bez osobistego zysku i ma charakter non-profit. Instytucje non-profit mogą użyć tego jako argumentu łagodzącego w ocenie szkody i zamiaru naruszenia.
Analiza ryzyk prawnych i praktyczne konsekwencje
Spory z dużymi podmiotami branżowymi mogą prowadzić do znaczących roszczeń odszkodowawczych i kosztów sądowych, których instytucje non-profit mogą mieć trudności z ich pokryciem. Konieczność wycofania zasobów i wprowadzenia restrykcji dostępu podważa zaufanie użytkowników i może ograniczyć działalność edukacyjną. Współpraca z wydawcami i wykup licencji na masową skalę jest często niepraktyczna finansowo, co zmusza archiwa do szukania alternatywnych modeli udostępniania. Co więcej, brak centralnej bazy danych praw i skomplikowane łańcuchy własności utrudniają szybkie i pewne określenie statusu prawnego materiałów.
Jaki był wynik sprawy Internet Archive i zbioru The Great 78 Project
Sprawa zakończyła się poufną ugodą: Internet Archive zgodziło się ograniczyć dostęp do części zbioru The Great 78 Project i uniknąć dalszej batalii sądowej dotyczącej tych nagrań. Szczegóły finansowe ugody nie zostały ujawnione; strony miały 45 dni na złożenie wniosku o umorzenie sprawy, a wcześniej w toku postępowania sąd odrzucił niektóre wnioski o oddalenie pozwu.
Konsekwencje powyższej sprawy dla dostępu do kultury cyfrowej i praktyka dla kancelarii
Konsekwencje to zmniejszenie dostępności historycznych nagrań w internecie spowoduje ograniczenie źródeł dla badaczy, nauczycieli i pasjonatów historii muzyki i uczulenie podmiotów udostępniających utwory objęte prawami autorskimi na możliwe skutki takich działań.
W praktyce mojej Kancelarii rosną potrzeby doradztwa w zakresie zgodności digitalizacji, negocjacji licencyjnych, prowadzenia audytów praw autorskich oraz modelowania ryzyka. Nasza Kancelaria oferuje usługi polegające na ocenie statusu praw, tworzeniu polityk udostępniania, negocjacji z wydawcami, przygotowanie procedur due diligence oraz wsparcie w procesach sądowych lub ugodowych. Dla klientów indywidualnych i komercyjnych przygotowujemy rekomendacje dotyczące legalnego korzystania z archiwaliów, zgodnego z prawem udostępniania oraz wskazania ryzyk związanych z publikacją materiałów w sieci.
Moje rekomendacje praktyczne dla instytucji archiwalnych i klientów
1. Audyt prawny zbiorów
◦ Przeprowadzić szczegółowy audyt statusu prawnego nagrań i innych materiałów analogowych przed digitalizacją.
◦ Sporządzić katalog ryzyk z przypisaniem prawdopodobieństwa sporu i potencjalnych kosztów.
2. Polityka ograniczonego udostępniania
◦ Wprowadzić mechanizmy ograniczające dostęp publiczny tam, gdzie status prawny jest niepewny, np. udostępnianie wyłącznie na miejscu, w katalogu czy w formie streamingu ograniczonego geolokalizacją.
◦ Używać warunków korzystania, zrzeczeń i mechanizmów zgłoszeń roszczeń od właścicieli praw.
3. Negocjacje i licencje
◦ Dążyć do negocjacji zbiorowych z posiadaczami praw na zasadach, które uwzględniają budżety instytucji archiwalnych, w zamian oferując rangę kulturową, dane metadanych i potencjalne przychody z licencji.
◦ Rozważyć modele współpracy non-profit z ograniczonymi prawami do udostępniania w kontekstach edukacyjnych.
4. Dokumentacja procesu digitalizacji
◦ Prowadzić rejestr kroków: skąd pochodzi materiał, jakie próby identyfikacji właściciela praw podjęto, jakie ograniczenia zastosowano przy udostępnianiu.
◦ Zachować dowody dobrej wiary i procedur due diligence na wypadek sporów.
5. Mechanizmy reagowania na roszczenia
◦ Stworzyć procedury szybkie do usunięcia spornego materiału, negocjacji i eskalacji prawnej.
◦ Przygotować treści komunikacyjne dla użytkowników i potencjalnych mediów.
6. Szkolenia i świadomość prawna
◦ Szkolenia personelu z zakresu prawa autorskiego, identyfikacji praw i stosowania wyjątków.
◦ Wypracowanie standardów postępowania przy nowych digitalizacjach.
Jak pomożemy Ci pomóc
Przeprowadzamy kompleksową analizę prawną statusu zbiorów i doradztwo przy tworzeniu polityk udostępniania. Reprezentujemy klientów w negocjacjach z podmiotami prawno-muzycznymi i oferujemy pomoc w wypracowaniu praktycznych rozwiązań licencyjnych. Zajmujemy się również przygotowaniem procedur due diligence i dokumentacji dowodowej.
Checklist dla klientów przed digitalizacją materiałów audio video
• Sprawdź status prawny nagrania i datę pierwszego rozpowszechnienia.
• Zidentyfikuj możliwych właścicieli praw pokrewnych i autorów kompozycji.
• Wykonaj audyt dostępności komercyjnej i istniejących licencji.
• Zastosuj ograniczone formy udostępniania tam, gdzie status prawny jest niepewny.
• Dokumentuj wszystkie kroki procedur identyfikacji praw i komunikacji z posiadaczami praw.
• Przygotuj gotowe formularze do zgłoszeń roszczeń i polityki usuwania materiałów.
• Skonsultuj się z prawnikiem przed publicznym udostępnieniem materiałów.
Posumowanie
Spory wokół The Great 78 Project pokazują, że konflikt między ochroną praw autorskich a misją zachowania dziedzictwa kulturowego wymaga przemyślanych strategii prawnych i praktycznych. Instytucje archiwalne muszą równoważyć misję publiczną z realnym ryzykiem prawnym i finansowym. Nasza Kancelaria oferuje wsparcie w przeprowadzeniu audytu, opracowaniu polityki udostępniania, negocjacjach licencyjnych i postepowaniu sądowym, aby klienci mogli kontynuować działalność zachowując zgodność z obowiązującym prawem. Skontaktuj się z nami, aby umówić szczegółową analizę Twoich zbiorów i otrzymać plan działania dostosowany do charakteru instytucji i budżetu.
